استفاده از مواد معدنی و ویتامین‌ها به میزان مناسب در تغذیه دام‌ها نقش حیاتی در حفظ سلامت، رشد مطلوب، تولیدمثل و تولید شیر دارد. کمبود این مواد می‌تواند پیامدهای نامطلوبی مانند افزایش ابتلا به بیماری‌ها، اختلالات تولیدمثلی، کاهش تولید شیر و افت رشد در تلیسه‌ها را به دنبال داشته باشد. این عوامل به‌طور مستقیم بر سودآوری مراکز پرورش گاو شیری تأثیر می‌گذارند.  

تأثیر کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها  
- تضعیف سیستم ایمنی: کمبود جزئی برخی مواد معدنی می‌تواند توانایی دام در مقابله با بیماری‌های عفونی (مانند ورم پستان) و پاسخ به واکسیناسیون را کاهش دهد.  
- کاهش تولید شیر: اختلال در عملکرد بدن دام ممکن است از طریق کاهش شیردهی یا بروز علائم بالینی مانند تغییرات در پوشش بدن و ضایعات پوستی آشکار شود.  

راهکارهای تغذیه‌ای  
پرورش‌دهندگان باید مواد معدنی و ویتامین‌ها را به‌صورت بهینه در جیره تمام دام‌ها (گاوهای شیری، خشک و تلیسه‌ها) قرار دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که مکمل‌های معدنی و ویتامینی باید به‌صورت مخلوط با خوراک کامل استفاده شوند، زیرا روش تغذیه آزادانه (مانند استفاده از دستگاه‌های خوراک‌دهنده) ممکن است مصرف ناکافی را به دنبال داشته باشد.  

---

مواد معدنی کم‌نیاز و ریزمغذی‌های ضروری  
مواد معدنی کم‌نیاز (مانند مس، روی، آهن، منگنز و کبالت) و ویتامین‌ها (مانند A، D، E) برای مقاومت دام در برابر بیماری‌ها و عملکرد مطلوب تولیدمثل حیاتی هستند. برخی محققان کروم را نیز به این گروه اضافه می‌کنند.  

نکات کلیدی در مکمل‌دهی  
- منابع معدنی: مواد معدنی در مکمل‌ها معمولاً از ترکیبات غیرآلی مانند سولفات‌ها، کلریدها یا اکسیدها تأمین می‌شوند. برای مثال، سولفات مس (با فراهمی زیستی بالا) نسبت به اکسید مس (با فراهمی کم) ارجحیت دارد.  
- تداخل مواد معدنی: افزایش برخی مواد مانند آهن یا گوگرد ممکن است جذب مس و روی را کاهش دهد. بنابراین، تعادل در مکمل‌دهی ضروری است.  
- مواد معدنی آلی: شلات‌ها و پروتئینات‌های معدنی (مانند روی متیونین) معمولاً ۲۵ تا ۵۰٪ از مکمل‌ها را تشکیل می‌دهند و جذب بهتری دارند.  

---

ارزیابی جیره از نظر مواد معدنی  
برچسب خوراک‌های تجاری باید غلظت مواد معدنی اصلی مانند کلسیم، فسفر، منیزیم و ویتامین A را مشخص کند. با این حال، ممکن است غلظت ریزمغذی‌ها (مانند سلنیوم یا کروم) ذکر نشود. بنابراین، پرورش‌دهندگان باید:  
۱. بررسی برچسب خوراک: اطمینان از وجود تمام مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری.  
۲. تکمیل جیره: در صورت کمبود، از پیش‌مخلوط‌های معدنی متناسب با نیاز دام استفاده شود.  

مثال‌هایی از منابع معدنی و فراهمی زیستی آنها:  
- مس: سولفات مس (۲۵٪ مس، فراهمی بالا) بهتر از اکسید مس (۸۰٪ مس، فراهمی بسیار کم) است.  
- روی: سولفات روی (۲۳-۲۶٪ روی، فراهمی بالا) نسبت به اکسید روی (۴۶-۷۳٪ روی، فراهمی متوسط) مؤثرتر است.  
- آهن: سولفات آهن (۲۰-۳۰٪ آهن، فراهمی بالا) در حالی که اکسید آهن (۴۶-۶۰٪ آهن) تقریباً غیرقابل جذب است.  

---

توصیه‌های عملی برای پرورش‌دهندگان  
۱. تأمین نیاز گاوهای خشک و تلیسه‌ها: مخلوط غلات معمولاً مواد معدنی را به اندازه کافی تأمین نمی‌کند، بنابراین باید با مکمل‌های پروتئینی یا معدنی تکمیل شود.  
۲. پایش مداوم: آزمایش خون دام‌ها و بررسی کیفیت آب و خوراک برای شناسایی کمبودها.  
۳. اختلاط مناسب: اطمینان از پراکندگی یکنواخت مکمل‌ها در جیره کامل.  

نتیجه‌گیری  
استفاده بهینه از مواد معدنی و ویتامین‌ها نه‌تنها سلامت و تولیدمثل دام را بهبود می‌بخشد، بلکه از ضررهای اقتصادی ناشی از کاهش تولید شیر یا افزایش هزینه‌های درمانی جلوگیری می‌کند. برنامه‌ریزی دقیق تغذیه‌ای با مشورت متخصصان دامپزشکی و تغذیه ضروری است.  

منابع: دانشگاه کنتاکی (۲۰۲۱)، ترجمه و تنظیم: مهندس امید فعال‌زاده، کارشناس علوم دامی