مقدمه

درمان با آنتی‌بیوتیک نقش مهمی در کنترل ورم پستان در گاوهای شیری ایفا می‌کند. این روش در دوره شیردهی، به‌ویژه برای ورم پستان ناشی از استرپتوکوکوس آگالاکتیه مؤثر است، اما در درمان ورم پستان ناشی از استافیلوکوکوس اورئوس و سایر عوامل بیماری‌زا، کارایی محدودی دارد. به همین دلیل، راهبردهای درمانی دیگری مانند ترکیب تزریق درون‌پستانی و تزریق آنتی‌بیوتیک سیستمیک (تزریقی) جایگزین شده‌اند.

این روش‌ها عمدتاً برای درمان موفقیت‌آمیز عفونت‌های استافیلوکوکوس اورئوس به کار می‌روند و درمان طولانی‌مدت (تجویز طولانی دارو) می‌تواند نرخ درمان را در برابر این باکتری بهبود بخشد. رویکردهای غیر آنتی‌بیوتیکی مانند تزریق اکسی‌توسین نیز وجود دارند، اما نرخ بازگشت بیماری پس از این روش‌ها بسیار بالا است.

از آنجا که نرخ درمان در دوره خشکی (غیر شیردهی) بالاتر است و می‌توان از بروز موارد جدید بیماری جلوگیری کرد، درمان گاوهای خشک نسبت به گاوهای شیرده موفقیت بیشتری دارد. درمان انتخابی گاوهای خشک، رویکردی برای کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک است و توجه زیادی را به خود جلب کرده است. استفاده از مسدودکننده‌های پستانک نیز روشی مطلوب برای پیشگیری از عفونت‌های جدید بدون نیاز به آنتی‌بیوتیک است.

حذف موارد ورم پستان

پیشگیری از عفونت‌های جدید، اصلی اساسی در کنترل ورم پستان است، اما بروز موارد جدید اجتناب‌ناپذیر است. برای مدیریت این بیماری، چهار راهکار اصلی وجود دارد:

1. بهبودی خودبه‌خودی
2. حذف گاوهای آلوده (به‌ویژه موارد مزمن)
3. درمان در دوره شیردهی
4. درمان در دوره خشکی

در میان این روش‌ها، درمان آنتی‌بیوتیکی، روشی کلیدی و دلیل اصلی استفاده از آنتی‌بیوتیک در گاوداری‌ها است. درمان موفق آنتی‌بیوتیکی باید به تمام نقاط آلوده غده پستانی برسد، غلظت کافی دارو را در آنجا برای دوره مناسب حفظ کند و تمام میکروارگانیسم‌های عامل عفونت را از بین ببرد.

اهداف استاندارد در درمان ضدمیکروبی

• بهبود رفاه دام
• بازگشت تولید شیر به حالت طبیعی
• جلوگیری از مرگ و میر در موارد حاد
• حذف میکروارگانیسم‌های عامل عفونت
• پیشگیری از عفونت‌های جدید در دوره خشکی
• جلوگیری از باقی‌مانده دارویی در شیر و گوشت
• جلوگیری از وخامت بیماری
• کاهش آسیب به بافت ترشحی
• کاهش انتشار بیماری به سایر گاوها
• بهبود سلامت کلی گله

بهبودی خودبه‌خودی

بهبودی خودبه‌خودی به وضعیتی گفته می‌شود که سیستم ایمنی گاو بدون دخالت آنتی‌بیوتیک، عفونت را از بین می‌برد. مطالعات نشان می‌دهد این اتفاق تنها در حدود ۲۰ درصد موارد و برای برخی از انواع باکتری‌های عامل ورم پستان رخ می‌دهد. بیشتر موارد بهبودی خودبه‌خودی در عفونت‌های خفیف یا تازه رخ می‌دهد و به ندرت در عفونت‌های تثبیت‌شده یا مزمن ناشی از عواملی مانند استافیلوکوکوس اورئوس مشاهده می‌شود.

پس از استقرار عفونت در پستان، سیستم ایمنی گاو فعال شده و با افزایش تعداد و فعالیت لکوسیت‌ها (سلول‌های سفید خون/سلول‌های سوماتیک) در شیر، به مبارزه با میکروارگانیسم‌ها می‌پردازد. لکوسیت‌ها با استفاده از آنتی‌بادی‌های موجود در خون و آنتی‌بادی‌های تولیدشده در پستان، میکروارگانیسم‌ها را از طریق مکانیسم‌هایی مانند فاگوسیتوز از بین می‌برند. واکسیناسیون می‌تواند تولید آنتی‌بادی علیه باکتری‌های خاص مانند استافیلوکوکوس اورئوس و اشریشیا کلی را افزایش دهد و در نتیجه، بهبودی خودبه‌خودی را در گاوهای واکسینه‌شده بهبود بخشد.

حذف گاوهای مبتلا به حالت‌های مزمن و مقاوم به درمان

حذف، راهکاری برای گاوهای مبتلا به ورم پستان مزمن و مقاوم به درمان‌های مکرر است. مطالعات نشان می‌دهد که تعداد کمی از گاوها (حدود ۷ درصد) مسئول بخش قابل توجهی (۱۰ درصد) از موارد ورم پستان بالینی هستند و درصد کمی از گاوها (۶ درصد) مسئول بخش بزرگی (۵۰ درصد) از کل شیر ازدست‌رفته هستند. گاوهایی که در یک دوره شیردهی دو بار به ورم پستان مبتلا شده‌اند، احتمالاً قبل از پایان همان دوره، یک دوره بالینی دیگر را تجربه خواهند کرد. این احتمال در گاوهایی که سه بار مبتلا شده‌اند، بیشتر است. گاوهای مسن‌تر بیشتر از گاوهای جوان‌تر به ورم پستان بالینی مبتلا می‌شوند. این گاوهای مبتلا به ورم پستان مزمن ممکن است به‌صورت دوره‌ای علائم ناگهانی ورم پستان بالینی را نشان دهند و احتمالاً توسط عوامل بیماری‌زایی مانند استافیلوکوکوس اورئوس، مایکوپلاسما و استرپتوکوکوس آگالاکتیه آلوده شده‌اند. این دام‌ها می‌توانند منبع انتشار میکروارگانیسم‌ها به گاوهای سالم باشند و باید از گله حذف شوند.

درمان گاوها در دوره شیردهی

از آنجا که بهبودی خودبه‌خودی و حذف دام محدودیت‌هایی در کنترل عفونت‌های پستانی دارند، درمان آنتی‌بیوتیکی در گاوهای شیرده و خشک، گزینه‌ای اصلی برای رفع آلودگی‌ها باقی می‌ماند. با استفاده از روش حذف آلودگی، می‌توان مدت زمان کاهش سطح ابتلا به ورم پستان در گله را از چند سال به چند ماه کاهش داد.

اگرچه آنتی‌بیوتیک‌ها نقش مهمی در کنترل ورم پستان دارند و برای درمان گاوهای آلوده و حفظ حیات دام مفید هستند، استفاده بهینه از آنها در درمان موارد بالینی در گاوهای شیرده، دغدغه پرورش‌دهندگان است. درمان در گاوهای شیرده معمولاً در موارد زیر انجام می‌شود:

• عفونت ناشی از استرپتوکوکوس آگالاکتیه
• افزایش تعداد سلول‌های سوماتیک (SCC) به بیش از ۲۰۰ هزار در هر میلی‌لیتر شیر
• ورم پستان بالینی (میانگین شیوع ۲۰ تا ۲۵ مورد در هر ۱۰۰ رأس گاو در سال و شیوع ورم پستان تحت بالینی بین ۱۲ تا ۳۰ درصد)

درمان ورم پستان حاد و بالینی (سمی)

این شکل نادر از بیماری با شروع ناگهانی و علائم موضعی مانند قرمزی، تورم، سفتی و حساسیت غده پستانی مشخص می‌شود. شیر دام‌های مبتلا بسیار غیرطبیعی (چرکی، سرمی، آبکی، خونی و دارای لخته) است و تولید شیر به‌شدت کاهش می‌یابد. این عفونت‌ها بیشتر توسط باکتری‌های کلی‌فرم مانند اشریشیا کلی و کلبسیلا پنومونیه ایجاد می‌شوند. این باکتری‌ها در غده پستان، اندوتوکسین تولید می‌کنند که می‌تواند علائم عمومی مانند افزایش دمای بدن، کاهش اشتها، کاهش فعالیت شکمبه، افزایش ضربان قلب، افسردگی، دهیدراسیون، ناتوانی در ایستادن، اسهال، لرزش و ضعف ایجاد کند. این وضعیت به عنوان مسمومیت عمومی شناخته می‌شود.

اندوتوکسین وارد جریان خون شده و می‌تواند علائم فوق و شوک را ایجاد کند. بنابراین، درمان موفق باید بر رفع ناراحتی دام، کاهش درد و بهبود وضعیت عمومی آن و در درجه اول، مقابله با اندوتوکسین متمرکز باشد. از آنجا که درمان ورم پستان بالینی حاد به استفاده از دوز بالای دارو نیاز دارد، دامپزشکان برای تدوین برنامه‌های مدیریت درمانی فراخوانده می‌شوند. این برنامه‌ها شامل تخلیه کامل غده پستانی آلوده، تجویز دقیق آنتی‌بیوتیک‌های مناسب، تجویز مایعات و الکترولیت‌ها، استفاده از داروهای ضدالتهاب، گلوکز، بی‌کربنات و کلسیم است. تجویز سریع کلسیم در صورت نیاز، برای جلوگیری از عوارضی مانند بی‌نظمی ضربان قلب، نارسایی قلبی و مرگ ضروری است.

اگرچه ایزوله‌های کلی‌فرم در آزمایشگاه به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سفالوسپورین‌ها، تتراسایکلین‌ها، آمپی‌سیلین، اریترومایسین و سولفونامیدها حساس هستند، اما ارزش درمانی این آنتی‌بیوتیک‌ها علیه باکتری‌های کلی‌فرم همچنان مورد بحث است. افزایش از بین رفتن باکتری‌های کلی‌فرم با آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به افزایش آزاد شدن اندوتوکسین و در نتیجه شوک ناشی از آن شود. به همین دلیل، بیشتر دامپزشکان درمان‌های حمایتی را برای مقابله با شوک ناشی از اندوتوکسین توصیه می‌کنند.

گاوهای مبتلا به موارد شدید بیماری در ۲۴ ساعت اول به ۴۰ تا ۶۰ لیتر مایعات نیاز دارند که باید به صورت تزریق وریدی تجویز شود. داروهای ضدالتهاب نیز برای مقابله با اثرات اندوتوکسین استفاده می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک معمولاً به عنوان درمان کمکی در کنار درمان‌های حمایتی مانند مایعات در نظر گرفته می‌شوند. مواد ضدمیکروبی در جلوگیری از تبدیل عفونت‌های حاد به مزمن و در موارد نادر، سپتی‌سمی مؤثر هستند.

درمان گاوها در دوره خشکی

درمان گاوها در دوره خشکی مزایای متعددی دارد، از جمله:

• نرخ درمان بالاتر: به دلیل عدم وجود فشار ناشی از شیردوشی و فرصت بیشتر برای ترمیم بافت پستان.
• جلوگیری از عفونت‌های جدید در دوره شیردهی بعدی.
• کاهش نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی در دوره شیردهی.

درمان گاوهای خشک می‌تواند به صورت زیر انجام شود:

• درمان خشک کردن انتخابی: فقط گاوهایی که سابقه ورم پستان دارند یا تست‌های آنها مثبت است، درمان می‌شوند. این روش به کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک کمک می‌کند.
• درمان خشک کردن عمومی: همه گاوها در هنگام خشک شدن درمان می‌شوند. این روش در گله‌هایی با شیوع بالای ورم پستان توصیه می‌شود.

داروهای مورد استفاده در درمان خشک کردن معمولاً حاوی آنتی‌بیوتیک‌هایی با اثر طولانی هستند که در طول دوره خشکی در پستان باقی می‌مانند و از عفونت جلوگیری می‌کنند.

پیشگیری از ورم پستان

پیشگیری از ورم پستان از اهمیت بالایی برخوردار است و شامل موارد زیر می‌شود:

• بهداشت مناسب: تمیزی جایگاه نگهداری گاوها، تجهیزات شیردوشی و دست‌های کارگران.
• مدیریت صحیح شیردوشی: استفاده از روش‌های صحیح شیردوشی، تنظیم مناسب دستگاه‌های شیردوشی و جلوگیری از آسیب به پستان.
• تغذیه مناسب: تأمین مواد مغذی مورد نیاز گاوها برای حفظ سیستم ایمنی قوی.
• کنترل مگس‌ها: مگس‌ها می‌توانند عوامل بیماری‌زا را منتقل کنند.
• واکسیناسیون: واکسیناسیون علیه برخی از عوامل بیماری‌زا می‌تواند به کاهش شیوع ورم پستان کمک کند.
• بررسی دوره‌ای پستان‌ها: تشخیص زودهنگام عفونت و درمان سریع آن.

نکات مهم:

• استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها باید با دقت و تحت نظر دامپزشک انجام شود تا از بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی جلوگیری شود.
• رعایت دوره پرهیز از مصرف شیر و گوشت پس از درمان آنتی‌بیوتیکی ضروری است.
• پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت نکات بهداشتی و مدیریتی می‌توان از بروز بسیاری از موارد ورم پستان جلوگیری کرد.