مقدمه

به طور کلی شیوع بیماری‌های شدید و جدی می‌تواند گله‌های تجاری را تحت شعاع خود قرار دهد و از سوی دیگر به واسطه اعمال محدودیت‌های تجاری و از دست دادگی صادرات می‌تواند بر اقتصاد تاثیر بگذارد. نیوکاسل (NDV) یک بیماری حاد و ویروسی است که به سرعت گسترش و توسعه می‌یابد و می‌تواند طیور اهلی مرغ و بوقلمون و سایر طیور دیگر را تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی بیماری نیوکاسل توسط یک ویروس به نام پارامیکسو ویریده ایجاد می‌شود و این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۲۷ میلادی در کشور انگلستان و شهر نیوکاسل که شهری در کنار رودخانه تاین می‌باشد مشاهده شد و نام این شهر بر روی این بیماری گذاشته شد. میزان بیماری‌زایی سویه‌های فعال و موثر در ایجاد بیماری نیوکاسل متغیر می‌باشد و در سطح وسیعی با برخی از عوامل وابستگی دارد که از آن جمله می‌توان به مواردی از قبیل میزبان، نوع ویروس، مقدار ویروس در معرض طیور اشاره نمود. این بیماری تا حدودی با بیماری آنفولانزا در طیور مشابهت دارد و جوجه‌ها نسبت به این بیماری حساسیت زیادی را از خود نشان می‌دهند. این در حالی است که اردک‌ها و غازها نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند ولی بروز این بیماری در آنها همراه با بروز برخی از علائم بالینی برای همان سویه از بیماری NDV می‌باشد اما در برخی از موارد علائم بالینی در آنها متظاهر نمی‌شود. به طور کلی در این بیماری سویه‌ها با استناد به سروتیپ، گونه‌ها و یا پرنده‌ای که ویروس از آن جدا شده است، منطقه جغرافیایی محل جداسازی، شماره مرجع و یا نام ویروس و سال جداسازی آن تعیین می‌شوند. تاکنون سویه‌های متعددی در جهان شناسایی شده است.

علائم بیماری نیوکاسل در طیور

در بیماری نیوکاسل نشانه‌ها و علائم بیماری بر اساس سن پرنده و شکل ویروس موثر در بروز بیماری متغیر می‌باشد. در این بیماری سه نشانه و علامت عمده و اساسی وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد.

• بروز سختی و مشکل در امر تنفس به سختی تنفس کردن سرفه و عطسه
• ناهنجاری‌ها و اختلالات عصبی پیچ خوردگی سر و گردن چرخش، لرزش و فلج)
• ایجاد تنزل و کاستی در تولید تخم مرغ و کیفیت پوسته آن

علائم دیگر شامل موارد ذیل است:

• ازدیاد ناگهانی مرگ و میر
• افزایش نرخ مرگ و میر
• افتادگی بال‌ها
• اسهال سبز و آبکی
• افسردگی
• کاهش میزان اشتها
• گرفتگی عضلانی

 در این بیماری ویروس تمایلاتی را مبنی بر تمرکز و استقرار در دستگاه تنفس از خود نشان می‌دهد و به طور کلی در تمامی طیور مبتلا به این بیماری شواهدی مبتنی بر ناراحتی و مشکل در دستگاه تنفس وجود دارد.

با این حال در یک حالت بسیار بیماری‌زا و بدخیم از بیماری نیوکاسل که در گذشته تحت عنوان بیماری نیوکاسل خارجی یا بیگانه مطرح و شناخته شده بود ویروس فعال در امر ایجاد این نوع از بیماری به قدری مهلک و کشنده بود که بسیاری از طیور مبتلا به عارضه بدون تظاهر علائم بیماری می‌مردند.

 به طور کلی در صورت بروز آلودگی در دستگاه عصبی در این حالت علائم و نشانه‌ها به جای تظاهر در اوایل دوره شیوع در اواخر آن نمایان می‌شوند. طیور مسن به ندرت علائم عصبی را از خود نشان می‌دهند.

 در مرغ‌های تخمگذار مبتلا به بیماری این عارضه به سرعت برخی از موارد را تحت شعاع قرار می‌دهد که از آن جمله می‌توان به تولید تخم مرغ و کیفیت پوسته آن اشاره نمود.

 در کل سه شکل از این بیماری تحت عناوین کم حدت یا خفیف، حدت یا شدت متوسط (یا معتدل) و پر حدت ( بسیار شدید) وجود دارد. اما خطرناک‌ترین سویه همان بیماری نیوکاسل احشایی و پر حدت (VND) می‌باشد. از آنجایی که در طیور تجاری شیوع بیماری نیوکاسل احشایی با حدت بالا نتایج و عواقب اقتصادی نامطلوبی را برجای می‌گذارد از این رو این بیماری با عارضه آنفولانزای طیور مشابهت و هم ارزی دارد و در سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) در فهرست بیماری‌هایی با قابلیت گزارش قرار می‌گیرد.

 ویروس بیماری نیوکاسل با شدت بالا از بیماری‌زایی بسیار زیادی برخوردار می‌باشد و شیوع این بیماری می‌تواند در یک دوره زمانی کوتاه مدت تلفات زیادی را بر جای بگذارد. این بیماری بسیار مهلک است به طوری که می‌تواند مرگ و میر زیادی را ایجاد نماید. از سوی دیگر این عارضه به گونه‌ای است که می‌تواند طیور واکسینه شده را تحت تاثیر قرار دهد و موجبات بروز مرگ و میر را در آنها فراهم آورد. در این مورد این بیماری بایستی به این مطلب اشاره نمود که اگرچه طیور تجاری بر علیه بیماری نیوکاسل واکسینه شده‌اند ولی این واکسن نمی‌تواند گله را در برابر بیماری نیوکاسل با حدت بالا محافظت نماید در صورتی که بیماری نیوکاسل با شدت بالا در گله‌های طیور و بوقلمون‌های واکسینه شده نفوذ نماید در این حالت نرخ تلفات به ۱۰۰ درصد نزدیک می‌شود.

راه‌های انتقال بیماری نیوکاسل در طیور

 به طور کلی ویروس بیماری نیوکاسل در قالب یک مجموعه از ذرات معلق در هوا از دستگاه تنفس اخراج می‌شود و از سوی دیگر این ویروس می‌تواند از طریق مدفوع دفع گردد. ویروس موثر در بروز این بیماری می‌تواند به سهولت گسترش یابد و مجدد بایستی به این مطلب اشاره نمود که این بیماری یکی از امراض بسیار مسری می‌باشد. در این ویروس تمایلاتی در مورد گلبول‌های قرمز خون وجود دارد. از این حیث این ویروس را می‌توان در تمامی بخش‌های لاشه طیور مبتلا به بیماری یافت نمود. در کل این بیماری بواسطه هفت روش انتقال می‌یابد که به شرح ذیل می‌باشد:

• تماس مستقیم با طیور مبتلا به بیماری مواد دفعی و فضولات و با سایر ترشحات بدن
• انتقال از طریق هوا هوای اطراف بواسطه بروز عطسه و سرفه در طیور بیمار توسط ذرات ویروس آلوده می‌شود در این حالت این ذرات به سرعت به طیور دیگر انتقال می‌یابد.
• انتقال از طریق وسایل و تجهیزات آلوده به ویروس
• انتقال از طریق حشرات و جوندگان
• انتقال از طریق تخم مرغ‌های آلوده
• انتقال از طریق انسان
• انتقال از طریق آب و علوفه آلوده

اقدامات پیشگیری

از آنجایی که بیماری نیوکاسل بیماری بسیار مسری می‌باشد لذا بایستی از نظر بهداشتی کلیه موارد مربوط به قرنطینه و بهداشتی را رعایت نمود. در این راستا می‌توان به مواردی از قبیل ضد عفونی کردن سالن‌های پرورش، وسایل و تجهیزات، وسایل نقلیه، لباس کار و دست‌های کارگران اشاره نمود.  در این راستا بایستی از ورود افراد متفرقه و غیر مجاز به داخل سالن‌های پرورش جلوگیری نمود.  بایستی از ورود پرندگان وحشی به داخل سالن‌های پرورش جلوگیری نمود. در این راستا بایستی از خرید و فروش طیور بیمار و مشکوک به بیماری خودداری نمود. بایستی نسبت به واکسیناسیون کلیه طیور اقدام نمود.

راه‌های انتقال بیماری نیوکاسل در طیور

 تخم مرغ‌های آلوده نیز یکی دیگر از عوامل مهم در انتقال بیماری نیوکاسل می‌باشند. به طور کلی ویروس نیوکاسل می‌تواند از طریق زرده، سفیده و یا پوسته تخم مرغ به داخل تخم نفوذ نماید. در این حالت جوجه‌های حاصل از تخم‌های آلوده ممکن است به صورت حامل ویروس از تخم بیرون آیند و یا اینکه در همان مراحل اولیه زندگی تلف شوند.

 انسان نیز می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مهم در انتقال بیماری نیوکاسل به حساب آید. در این راستا انسان می‌تواند به وسیله دست‌ها و لباس‌های آلوده به ویروس بیماری را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل نماید.

 آب و علوفه آلوده نیز از دیگر عوامل مهم در انتقال بیماری نیوکاسل محسوب می‌شود. به طور کلی آب و علوفه آلوده به مدفوع طیور بیمار می‌تواند عامل مهمی در انتقال بیماری به سایر طیور باشد.

اقدامات پیشگیری

 بایستی نسبت به قرنطینه کردن کلیه طیور جدید الورود به مدت حداقل ۲۱ روز اقدام نمود.

 بایستی نسبت به قرنطینه کردن کلیه طیور مشکوک به بیماری اقدام نمود.

 بایستی نسبت به معدوم نمودن کلیه طیور بیمار و مشکوک به بیماری اقدام نمود.

 بایستی نسبت به ضد عفونی نمودن کلیه اماکن و وسایل آلوده به ویروس اقدام نمود.

 بایستی نسبت به آموزش کارگران و کارکنان مزرعه در ارتباط با بیماری نیوکاسل و راه‌های پیشگیری از آن اقدام نمود.

 بایستی نسبت به تهیه و تنظیم برنامه‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای در مزرعه اقدام نمود.

واکسیناسیون

با توجه به مطالب ذکر شده در خصوص اهمیت بیماری نیوکاسل و خسارات سنگینی که این بیماری به صنعت طیور وارد می‌آورد، واکسیناسیون یکی از مهمترین راهکارها برای کنترل و پیشگیری از این بیماری به شمار می‌رود. واکسن‌های مختلفی برای پیشگیری از بیماری نیوکاسل تهیه شده است که از نظر نوع و میزان آنتی‌ژن متفاوت می‌باشند.

در این راستا بایستی به این نکته توجه نمود که واکسیناسیون به تنهایی نمی‌تواند از بروز بیماری نیوکاسل در گله‌های طیور جلوگیری نماید و رعایت سایر موارد بهداشتی و قرنطینه‌ای نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می‌باشد.

در ضمن بایستی به این نکته نیز توجه نمود که در صورت بروز بیماری نیوکاسل در گله‌های واکسینه شده علایم بالینی بیماری در مقایسه با گله‌های غیر واکسینه خفیف‌تر بوده و میزان مرگ و میر نیز کمتر خواهد بود.

در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری در جهت تهیه واکسن‌های جدید و موثرتر علیه بیماری نیوکاسل صورت گرفته است. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به تولید واکسن‌های نوترکیب اشاره نمود. این واکسن‌ها از نظر ایمنی زایی بسیار قوی بوده و عوارض جانبی کمتری نسبت به واکسن‌های قدیمی دارند.

در پایان بایستی به این نکته اشاره نمود که واکسیناسیون بایستی بر اساس برنامه‌ای منظم و با استفاده از واکسن‌های مناسب و با کیفیت انجام شود. همچنین بایستی پس از انجام واکسیناسیون نسبت به کنترل و پایش ایمنی گله اقدام نمود.