فیبر یا الیاف کربوهیدراتی نامحلول در جیره گاو شیری یکی از بخش های مهم و قابل توجه می.باشد گاوها و سایر نشخوار کنندگان بر خلاف حیوانات دیگر قادر هستند از این بخش از جیره غذایی خود نیز به میزان چشمگیری جهت تامین نیازهای تغذیه ای استفاده کنند شکمبه آنها یک کارخانه تخمیری پیشرفته است که ترکیبات کربوهیدراتی مختلف را تبدیل به اسیدهای چرب فرار کرده و از آنها برای تامین بخش مهمی از انرژی مورد نیاز استفاده می کند. درک بهتر از مکانیسمهای هضم فیبرها در شکمبه می تواند به ما کمک کند تا بتوانیم از این بخش خوراک بهره وری بهتری را داشته باشیم. در این مقاله قصد داریم به روش استفاده بهینه از فیبرها جهت تولید شیر در گاو بپردازیم.

با محصولات دامی بهدام رشد خراسان بیشتر آشنا شوید

نقش فیبر در تغذیه گاو چیست؟

منظور از فیبر بخشهای ساختاری سلولهای گیاهی است که بخشی از آنالیز انواع خوراک را تشکیل می دهد. فیبرها در خوراک تک معده ای ها نظیر طیور قابلیت هضم پایین تری دارند اما دام های نشخوار کننده قادر هستند آن ها را به میزان بیشتری هضم کنند اهمیت فیبر در خوراک نشخوار کنندگان بدین جهت است که در حفظ سلامت دستگاه گوارش عملکرد بهینه هضمی سایر مواد مغذی و کمیت و کیفیت تولید موثر

است. بنابریان میزان و ماهیت فیبر در خوراک گاوها نقش موثری دارد.

 تعاریف فیبر در خوراک گاو از نظر شیمیایی

 فیبر همان گونه که قبلا اشاره شد فیبر بخشی از خوراک است که عمدتا نقش ساختمانی داشته و قابلیت هضم آن بسیار پایین تر از سایر مواد مغذی است عمدتا از سلولز همی سلولز، پکتین و لیگنین تشکیل شده است.

فيبر خام (CF) : کمترین میزان فیبر را شامل میشود بعد از شست و شوی خوراک با اسید و باز به دست می آید.

فیبر نامحلول در شوینده اسیدی (ADF) به فیبر خام بسیار نزدیک است عمدتا شامل سلولز و لیگنین است فیبر نامحلول در شوینده خنثی (NDF) به طور عمده شامل سلولز همی سلولز لیگنین و اندکی از بخش پروتئینی خوراک است.

مفاهیم تغذیه ای فیبر در خوارک دام

فیبر غیر قابل هضم(iNDF): بخشی از دیئاره سلولی است که در مدت زمان طولانی (144 ساعت) در دستگاه گوارشی گاو هضم نشده است

uNDF: بخش غیر قابل هضم علوفه پس از ٢٤٠ ساعت انکوباسیون است این عدد برای منابع غیر علوفه ای ۳۰ ساعت است. در واقع INDF بخشی از INDF است که هیچگاه هضم نخواهد شد.

فیبر دارای پتانسیل هضمی pdNDF) )

xNDF: پروتئین قابل هضم

 فیبر موثر (eNDF) : میزان فیبری که برای حفظ چربی شیر موثر است .

فیبر موثر فیزیکی (peNDF) به شکل فیزیکی خوراک بر میگردد و در حفظ عملکرد نشخوار و عملکرد بهینه شیردهی موثر است.

مفاهیم تغذیه ای فیبر در خوراک گاو فیبر غير قابل هضم (INDF) بخشی از دیواره سلولی است که در مدت زمان طولانی ١٤٤ ساعت) در دستگاه گوارش گاو هضم :

عوامل موثر بر هضم فیبر در شکمبه

فیبرها به خاطر ساختار فیزیکی خود و کلاف شدن لیگینین در ساختارشان به آرامی در شکمبه دامهای نشخوار کننده هضم می شوند نرخ هضم فیبر در شکمبه ممکن است تحت تاثیر عوامل زیر باشد

1 - ساختار و ماهیت فیبر نسبتهای ،پکتین، سلولز و همی سلولز)

2- میزان و ساختار لیگنین بلوغ، گونه گیاه عوامل تنش زای محیطی برای گیاه در زمان رشد

3- اندازه ذرات

4 - نرخ عبور خوراک به میزان زیادی تحت تاثیر اندازه ذرات خوراک UNDF و مصرف ماده خشک است و اثرات آن بر دینامیک شکمبه.

5-میزان نشخوار

6-جمعیت میکروبی شکمبه که تحت تاثیر جیره و محیط است.

هضم فیزیکی خوراک توسط گاو

نشخوار کنندگان اندازه ذرات علوفه را با جویدن اولیه کاهش میدهند. این ذرات پس از بلع در بخش بالای محتویات شکمبه شناور می شوند ذرات خوراک سپس مجددا به دهان بازگشته با نشخوار کردن کوچکتر شده و مجددا با بزاق آغشته میشوند این کار به هضم سریع تر خوراک توسط اکوسیستم توسعه یافته شکمبه کمک میکند همچنین بافر موجود در بزاق که به طور طبیعی وجود دارد به حفظ شرایط شکمبه کمک می کند.

هضم میکروبی فیبرها در شکمبه

نخستین گام از تخمیر شکمبه ای فیبرها کلونیزه شدن قارچها و باکتریها روی ذرات خوراک است. گونه های زیادی از باکتری ها می توانند آنزیمهایی را ترشح کنند که فرایند هضم فیبرها را تسریع نمایند. به این نوع از باکتری ها، فیبرولیتیک می.گویند علاوه بر این سایر میکروارگانیسم ها نظیر قارچها و پروتوزوآ می توانند به طور مشابه فیبرها را تجزیه کنند باکتریهای فیبرولیتیک یا تجزیه کننده فیبرها بسیار به اکسیژن حساس هستند شرایط غیر هوازی شدید ) با اندازه گیری پتانسیل کاهشی اندازه گیری می شود) برای رسیدن کلونیزاسیون به حداکثر میزان ممکن نیاز است.

هضم فیبرها توسط هر ر نوع از میکروارگانیسم ها متفاوت است. باکتری ها به فیبرها مماس می شوند و آنزیم های هضمی نظیر سلولاز و زایلاناز که توسط آنها ترشح می شوند فیبر را تجزیه می کنند. پروتوزآی سیلیکات ذرات گیاهی را می بلعند سلولز و زایلان در واکوئلهای هضمی سلولی تجزیه می شوند. این مکانیسم هضمی آنزیمی بسیار پیچیده است. قارچ ها نیز به ذرات خوراکی می چسبند و به داخل آن ها نفوذ می کنند. این کار هضم فیبر توسط باکتریها را نیز تسهیل می کند.

میزان هض شکمبه ای فیبرها با قابلیت هضم ،فیبرها نرخ هضم فیبر و نرخ عبور ماده فیبری از شکمبه بستگی دارد.

۱. قابلیت هضم علوفه (peNDF) با فاکتورهای ریخت شناسی از جمله بلوغ نسبت برگ به ساقه و لیگنینی شدن آناتومی و گونه ی گیاه بستگی دارد.

۲. نرخ هضم علوفه به تفاوتهای گونه ای ساختار و نسبت لیگنین و میزان بلوغ گیاه بستگی دارد.

۳ .نرخ عبور می تواند از اندازه ذرات ناهنجاریهای شکمبه اسیدوز حاد یا تحت حاد میزان رطوبت خوراک و میزان ماده خشک مصرفی توسط حیوان بستگی دارد. هضم فیبرها در شکمبه منجر به تولید اسیدهای چرب فرار میشود که بیش از ۷۰ درصد از انرژی مورد نیاز برای تولید شیر را تامین می.کند بنابراین بازدهی هضم فیبر در شکمبه یک مولفه مهم در میزان تولید شیر است. تحقیقات نشان دادهاند که به ازای هر یک درصد افزایش قابلیت هضم NDF تولید شیر روزانه به میزان ٠.٢٤ کیلوگرم افزایش می یابد و برای تولید شیر تسحیح شده بر اساس چربی (FCM) این میزان به ۰.۲۵ کیلوگرم افزایش خواهد یافت.

گردآوری

مهدی احسانی فریمانی

مدیر تحقیق و توسعه شرکت سپهرماکیان فرتاک